یکی از صفاتی که برای خداوند در قرآن بیان شده، صفت رب است که به کلمه کوچینگ نزدیک به نظر می رسد. رب و معادل فارسی آن پروردگار به معنای تربیت و سوق دادن چیزی به سوی کمال است. هدف کوچینگ هم پرورش، حرکت مراجع به سوی کمال و بهترین حالت خود است.
در کوچینگ بر مراجع محوری تاکید می شود که پیش فرض آن، آگاه بودن انسان نسبت به نیازها و ویژگی های خود است. در آیه «بل الْإِنْسَانُ عَلَى نَفْسِهِ بَصِيرَةٌ » (سوره قیامت آیه 14) به این اشاره شده است که انسان از وضع خود آگاه است و بهتر از هرکس دیگری می داند چه کارهایی کرده است. چه نیازهایی دارد و ویژگی هایش چیست.
در کوچینگ روی این موضوع تاکید می شود که اگر بخواهید تغییری در وضع شغلی، اقتصادی، فردی و خانوادگی خود بدهید، باید تغییر را از درون شروع کنید و به عنوان عامل تحول، سفر تغییر را از خود آغاز کنید به این موضوع در آیه «إن الله لا يغَيرُ مَا بِقَوْمٍ حَتَّى يُغَيرُوا مَا بِأَنْفُسِهِمْ» (سوره رعد آیه 11) اشاره شده است. در حقیقت خدا حال قومی را تغییر نمی دهد مگر آنان حال خود را تغییر دهند. بنابراین منشأ و آغاز تغییر باید از درون باشد.
در کوچینگ روی میل و کنترل درونی تاکید می شود. در کوچینگ اجبار تحمیل و کنترل بیرونی وجود ندارد. در قرآن مجید آیه «لَا إِكْرَاهَ فی الدین» (سوره بقره آیه 256) به این موضوع می پردازد که در پذیرش دین هیچ اکراه و اجباری نیست و کسی حق ندارد کسی را از روی اجبار وادار به پذیرفتن دین کند. بلکه هر کسی باید آزادانه با به کارگیری عقل و با تکیه بر مطالعه و تحقیق، دین را بپذیرد.
در کوچینگ به این اشاره می شود که انسان قابلیت های درونی بسیار زیادی دارد. یکی از اهداف اصلی کوچینگ، آزادسازی چنین قابلیت هاست. در شعر «وَ تَحْسَبُ أَنَّكَ جِرْمٌ صَغِير» (دیوان امیرالمومنین(ع)، صفحه 175 که منسوب به امام علی(ع) است)، به این موضوع پرداخته شده است. امام علی(ع) در این شعر با بیان اینکه گمان میکنی تو موجود کوچکی هستی در حالی که عالم بزرگی در تو نهفته است، بر قابلیت های عظیم نهفته در وجود انسان تاکید می کند. همچنین حضرت امیرالمومنین(ع) می فرمایند: مؤمن، آينه مؤمن است؛ زيرا به فكر اوست و نيازش را برطرف مى سازد و حالش را نكو مى گرداند «المُؤمِنُ مِرآةُ المُؤمِنِ؛ لِأَنَّهُ يَتَأَمَّلُهُ فَيَسُدُّ فاقَتَهُ، ويُجمِلُ حالَتَهُ» (تحف العقول، صفحه۱۷۳)
یکی از مهم ترین ابزارهای کوچینگ پرسشگری ست. امام حسن (ع) در مورد پرسشگری میفرماید حُسْنُ السُؤالِ نِصْفُ العِلْمِ» (شرح نهج البلاغه ابن ابی الحدید، جلد 18 صفحه 108) یعنی پرسش صحیح و نیکو نیمی از دانش خواهد بود. در واقع کوچ با پرسیدن سوال های قدرتمند و موثر به مراجع کمک میکند تا به پاسخ های عمیق برای مسائلش دست پیدا کند. این که کوچ چه سوالی بپرسد اهمیت زیادی دارد و در حل مساله و نوع پاسخی که مراجع میدهد، تاثیر بسیاری خواهد داشت.
در کوچینگ گوش دادن فعال هم مثل پرسشگری یکی از مهم ترین صلاحیت ها و ابزارهای کوچینگ است؛ چون مهم ترین کانال ارتباطی بین کوچ و مراجع گوش دادن فعال است. امام علی (ع) در این خصوص می فرماید «عَوَّدْ آذَنَكَ حُسنَ الاستماع (غرر الحکم صفحه 215) یعنی گوش خود را به خوب شنیدن عادت ده.
بابا افضل کاشی در بیتی می گوید گوش تو دو دادند و زبان تو یکی، یعنی که دو بشنو و یکی بیش مگو. در کوچینگ هم کوچ بیش از آن که سخن بگوید، گوش می دهد.
در فرهنگ ایرانی و ادبیات عرفانی کلمات مربی، مراد، مرشد، خضر و پیر از نظر مفهومی به کلمه کوچ نزدیک اند. امام محمد غزالی، پیر را به برزگری تشبیه میکند که غله را تربیت می کند تا پرورده شود و نیکو برآید. نتیجه ی جلسات کوچینگ هم پرورش مراجع با همراهی و کمک کوچ است.
حافظ در مورد اهمیتِ داشتنِ مربی در یکی از غزلیات خود میگوید :
طی این مرحله بی همرهی خضر مکن ظلمات است بترس از خطر گمراهی
به تعبیر امروزی، حافظ در این بیت به این موضوع اشاره می کند که برای طی مسیر موفقیت، رشد و کمال بدون همراهی یک مربی در اینجا (خضر) اقدام نشود. چون ابهاماتی در مسیر کامیابی و رشد در هر زمینه ای از قبیل فردی، شغلی، سازمانی و ... وجود دارد. کوچ با پرسیدن سوال های قدرتمند کمک می کند تا بتوانید این ابهامات را روشن کنید و با شناخت بیشتری وارد مسیر موفقیت و کمال شوید و آن را طی کنید.
مولوی هم به این موضوع اشاره می کند و معتقد است هیچ کس بدون پیر نمی تواند سالم در این سفر پرآفت و مخاطره انگیز به مقصد برسد.
پیر را بگزین که بی پیر این سفر هست بس پرآفت و خوف و خطر
هاتف اصفهانی در باب اهمیت خودآگاهی، سروده زیر را دارد.
گوهر خود را هویدا کن کمال این است و بس خویش را در خویش پیدا کن کمال این است و بس
در شعر شاعران دیگر نیز بر این موضوع تاکید شده است که هر چند روش های مستقیم تربیت و پرورش تا حدودی و در مواقعی خاص از سوی مربیان و پیران طریقت استفاده می شد، اما بنای اصلی در تربیت مریدان از سوی پیران، بر تربیت غیر مستقیم بوده است. در کوچینگ هم برخلاف آموزش، رشد و پرورش مستقیم انجام نمی شود. بلکه به صورت غیر مستقیم و در پاسخ به پرسش هایی که کوچ مطرح می کند، مراجع به رشد می رسد.
دلیل تاکید بر این شیوه تربیتی آن است که تربیت مستقیم، معمولا در مورد افرادی که هوش و فراست دارند، نه تنها جواب مثبت نمی دهد، بلکه با القای یک نوع حس بی استعدادی در شخص، باعث جبهه گیری او در برابر چنین روش تربیتی می شود.
به همین خاطر پیران عموما در شیوه تربیتیشان بخش عمده ای را به روش های غیر مستقیم تربیتی اختصاص می دادند. چنان که به نقل از ابوسعید ابوالخیر آمده است:
" و شیخ ما هرگز هیچکس را نگفته است که چنین کن یا چنان مکن"
در کوچینگ هم فرض بر این است که مراجع فردی کاردان، با استعداد و توانمند در زندگی و کار خویش است و کوچ با پرسیدن سوال های قدرتمند، او را به پاسخ های درست رهنمون می کند.
منبع: کتاب کوچینگ در عمل
مؤلف : سعید رحیمی
